Edirne Sarayı’nın Ortaya Çıkarılması ve I. Edirne Sarayı Sempozyumu
Tarih: 25 Kasım 1994
9. Cumhurbaşkanı Süleyman Demirel, Edirne’nin düşman işgalinden kurtuluşunun 72. yıl dönümü törenine katılmak üzere Edirne’ye geldiğinde, Dr. Ratip Kazancıgil Valilik makamında Cumhurbaşkanı ile görüşerek, yeni yayınlanmış olan “Edirne Sarayı ve Yerleşim Planı” adlı kitabını sundu.
Cumhurbaşkanı Demirel, bu eserin yıkılmış olan Edirne Sarayı’nın ortaya çıkarılmasında önemli bir kaynak teşkil edeceğini vurgulayarak, çalışmaların hızla başlatılması talimatını verdi.
Edirne Sarayı, “Saray-ı Cedide-i Amîre / Yeni Saray”ın Durumu
Sultan II. Murat’ın buyruğu ile Tunca Nehri kenarında 1450 yılında yapımına başlanan sarayın inşası, Sultan II. Murat’ın vefatı üzerine Fatih Sultan Mehmet tarafından devam ettirilerek tamamlanmıştır1.
Fatih’ten sonra gelen Osmanlı padişahları da saraya yeni yapılar ekleyerek sarayı genişletip süslemişlerdir1. Edirne Sarayı’nın en görkemli dönemi, Sultan IV. Mehmet’in (Avcı Mehmet) saltanatı sırasında yaşanmıştır. Saray, çeşitli dönemlerde defalarca onarılmış ve 1870’li yıllarda bodrum katları (mahzenleri) cephane deposu olarak kullanılmaya başlanmıştır.
1876–1877 Osmanlı-Rus Savaşı sırasında Ruslar Balkanlar’a indiklerinde, Edirne Sarayı’nın mahzenleri cephanelik olarak kullanılıyordu. Rusların Şıpka’yı geçerek Edirne’yi işgal etme ihtimali doğduğunda, silahların Rusların eline geçmemesi için dönemin Edirne Valisi Cemil Paşa ve Ordu Komutanı Ahmet Eyüp Paşa’nın emriyle cephanelik ateşe verilerek saray havaya uçurulmuştur. Saray günlerce yanmıştır.
Bu olayın ardından Edirne Sarayı tamamen yangın yerine dönmüştür. Sarayın değerli yapı malzemeleri, çinileri, çeşmeleri ve sebilleri yağmalanmış; Rıfat Osman Bey’in kaydına göre, 27 sandık dolusu çok değerli çini ve seramikler İngiliz Kraliçesi’ne hatıra olarak gönderilmiştir. Daha sonra saray alanı adeta bir taş ocağı haline gelmiş ve taşları yağmalanmıştır. Nihayetinde Edirne Sarayı, Milli Saraylar listesinde “ören yeri” olarak gösterilir hale gelmiştir2.
1994 yılı itibarıyla Edirne Sarayı’nın durumu budur. Elde bulunan tek belge, Dr. Rıfat Osman Bey’in çizdiği ve Sayın Kazancıgil’in kitaplaştırdığı “Edirne Sarayı Yerleşim Planı”dır. Ayrıca Dr. Rıfat Osman Bey’in yazdığı, Ord. Prof. Dr. A. Süheyl Ünver’in Osmanlıca’dan Türkçe’ye çevirdiği ve Türk Tarih Kurumu tarafından yayımlanan “Edirne Sarayı” adlı kitap da saray hakkında detaylı bilgiler içermektedir.
Çalışmalar Başlıyor
Edirne Sarayı, her ne kadar ören yeri, yani toprak altında kalmış mimari eser olarak değerlendirilse de Fatih Sultan Mehmet’in yaptırdığı Cihannüma Kasrı’nın bir bölümü hala ayakta durmaktaydı.
Cumhurbaşkanı Süleyman Demirel’in talimatı üzerine Dr. Ratip Kazancıgil, Edirne Sarayı’nın ören yeri statüsünden çıkarılıp Milli Saraylar listesine alınması için girişimlere başladı. Bu kapsamda, 1995 yılında Edirne’de I. Edirne Sarayı Sempozyumu düzenlenmesi kararlaştırıldı. Çünkü sarayın kurtarılması için öncelikle Edirne Sarayı’nın tanıtılması ve değerinin ortaya çıkarılması gerekiyordu.
Bu amaçla, Trakya Üniversitesi Rektörlüğü, Edirne Valiliği, Edirne Belediyesi ve İstanbul Üniversitesi Cerrahpaşa Tıp Fakültesi Tıp Tarihi ve Deontoloji Anabilim Dalı gibi kurumlarla görüşmeler yapıldı. Görüşmeler sonucunda, sempozyumun Cumhurbaşkanı Süleyman Demirel’in himayesinde yapılmasının daha fazla ses getireceği konusunda fikir birliğine varıldı.
Cumhurbaşkanından randevu alınarak Edirne Valisi Koru Engin, Trakya Üniversitesi Rektörü Prof. Dr. Poyraz Ülger, Edirne Belediye Başkanı Hamdi Sedefçi ve Yrd. Doç. Dr. Ratip Kazancıgil’den oluşan heyet, Çankaya Köşkü’nde Cumhurbaşkanı ile görüşüp projelerini sundular. Cumhurbaşkanı Demirel, heyeti kutlayarak sempozyumun kendisinin himayesinde yapılmasını kabul etti ve 25 Kasım 1995 tarihinde düzenlenmesi talimatını verdi. Ayrıca bu sempozyuma bizzat katılacağını belirtti3.
Vakıf Kuruluyor
Cumhurbaşkanı, Edirne Sarayı ile ilgili bir vakıf kurulması gerektiğini belirterek talimat verdi. Bunun üzerine, Edirne Valiliği öncülüğünde 13 Nisan 1995 tarihinde Edirne Sarayları İhya ve İnşa Vakfı kuruldu4.
Yrd.Doç.Dr.Ratip Kazancıgil başkanlığında bir sempozyum düzenleme kurulu oluşturuldu ve yoğun bir çalışma başladı. Üç gün süren sempozyum, 25–27 Kasım 1995 tarihleri arasında düzenlendi. Açılışa 9. Cumhurbaşkanı Süleyman Demirel de katıldı.
25 Kasım 1995, Saat: 14.00 – Sempozyumun Açılışı
Edirne’nin Kurtuluş Bayramı törenine katılan Cumhurbaşkanı Süleyman Demirel, törenin ardından Trakya Üniversitesi Türkan Sabancı Kültür Merkezi’ne gelerek I. Edirne Sarayı Sempozyumu’nun açılışına katıldı.
Tören, saygı duruşu ve İstiklal Marşı’nın okunmasıyla başladı. İlk konuşmayı düzenleme kurulu adına Yrd. Doç. Dr. Ratip Kazancıgil yaptı. Ardından Trakya Üniversitesi Rektörü Prof. Dr. Poyraz Ülger, Edirne Belediye Başkanı Hamdi Sedefçi, YÖK Başkan Vekili Prof. Dr. M. Ali Kısakürek, Edirne Valisi Koru Engin ve Cumhurbaşkanı Süleyman Demirel konuşmalarını gerçekleştirdi.
“Ben geçmişimi, tarihimi arıyorum” diyerek sözlerine başlayan Cumhurbaşkanı Demirel, konuşmasında Edirne Sarayı’nın Osmanlı-Türk tarihindeki önemini vurguladı. Konuşmasının ardından, Trakya Üniversitesi Rektörü Prof. Dr. Poyraz Ülger, Cumhurbaşkanı’na cübbesini giydirdi ve Senato kararıyla kendisine fahri doktora unvanını takdim etti.
Düzenleme kurulu adına Dr. Ratip Kazancıgil, üzerinde Edirne Sarayı minyatürü bulunan bir tabloyu Cumhurbaşkanı’na hediye etti.
Etkinlikler ve Sergiler
Açılışın ardından, koleksiyoner Emel Esin Aksoy tarafından sunulan “Saray Kıyafetleri” defilesi büyük beğeni topladı. Ayrıca Prof. Dr. Doğan Kuban tarafından verilen “Edirne Sarayı” konulu konferans ve Azade Akar’ın hazırladığı “Çini Motifleri” ile Tayyip Yılmaz’ın “Eski Edirne Fotoğrafları” sergilerinin açılışı yapıldı5.
Sonuç Bildirgesi
27 Kasım 1995 tarihinde sona eren sempozyuma 55 bilim ve sanat insanı, toplam 44 bildiri ile katıldı. Bu bildirilerin 25’i Edirne Sarayı, 17’si Edirne Tıp Tarihi ve 2’si serbest konular üzerineydi. Sempozyum sonunda bir panel düzenlenerek, “Kültür mirasımızın önemli bir parçası olan Edirne Sarayı’nın kalıntılarının korunması ve gelecek kuşaklara aktarılması” gerektiği vurgulandı. Panelde alınan kararlar bir sonuç bildirgesiyle yayımlandı ve bildiriler kitaplaştırıldı6.
Dr.Ratip Kazancıgil’e sempozyum amacına ulaştı mı diye sorduğumda; 7
“ Sempozyumun amacı; Edirne Sarayı’nı duyurmaktı. Edirne’de böyle bir saray var. Çünkü unutulmuştu. Unutulmak üzereydi, kimse Edirne Sarayı’nın adını ağzına almıyordu, alan yoktu.
Yayınlanan sonuç bildirgesiyle de Sempozyum amacına ulaşmıştır. Daha çalışma aşamasında Edirne Valiliği tarafından “Edirne Sarayları İhya ve İnşa Vakfı” kurulmuştur. Ama sonradan bu vakıf, Edirne’nin tarihi eserleri koruma şeklinde değiştirildi.
Bu sempozyumdan sonra, Büyük Millet Meclisi Başkanlığı da Edirne Sarayı ile ilgilenmeye başlamıştır. Yaptığımız teşebbüslerle saray alanında bir kazı yapılmasına başlandı. İlk olarak Tunca kenarındaki saray mutfaklarının temizlik işleri yapıldı. Arkeolojik olarak. Buraları çöp deposu, yıkıntı halindeyken, bu çalışmada oldukça faydalı oldu. Kamyonlarca döküntü, yıkıntılar temizlendi. Sonra bu kazının devamı, sarayın Kum Meydanı’nın da ki hamam çevresinde ve içinde bu temizlikler devam etti ”
Bugün sarayın kazı ve restorasyon çalışmaları, Milli Saraylar Başkanlığı tarafından sürdürülmektedir. Matbah-ı Amire (Saray Mutfağı) ve Kum Kasrı Hamamı’nın, su makseminin namazgah ve çeşmesinin restorasyonları tamamlanmıştır.
Nice yıllara, nice başarılara ve Edirne'nin huzur dolu günlerine!
Kaynaklar
- Kazancıgil R, Edirne Sarayı ve Yerleşim Planı, Edirne-1994
- Tuğrul M,Gökçe N; “Edirne’ye ve Halk Sağlığına Adanmış Bir Ömür” Dr.Ratip Kazancıgil, Edirne,2010
- Cumhurbaşkanımız Sayın Süleyman Demirel’in Himayelerinde 1.Edirne Saray Sempozyumu Programı.
- Trakya Üniverstesi Dergisi,yıl:1996, Sayı:2
Notlar
- Kazancıgil R, Edirne Sarayı ve Yerleşim Planı, Edirne-1994, s: 7,8↩
- Tuğrul M,Gökçe N; “Edirne’ye ve Halk Sağlığına Adanmış Bir Ömür” Dr.Ratip Kazancıgil, Edirne,2010,s:194-195, Kazancıgil R, Edirne Sarayı ve Yerleşim Planı, Edirne-1994, s:9↩
- Tuğrul M,Gökçe N; “Edirne’ye ve Halk Sağlığına Adanmış Bir Ömür” Dr.Ratip Kazancıgil, Edirne,2010,s:194-198. / Vatandaş gazetesi 8 Aralık 1994↩
- Tuğrul M,Gökçe N; “Edirne’ye ve Halk Sağlığına Adanmış Bir Ömür” Dr.Ratip Kazancıgil, Edirne,2010,s:194-198.↩
- Cumhurbaşkanımız Sayın Süleyman Demirel’in Himayelerinde 1.Edirne Sarayı Sempozyumu Programı.↩
- 1.Edirne Sarayı Sempozyumu Sonuç Bildirisi.↩
- Dr.Ratip Kazancıgil ile 2009 yılında T.Ü.Tıp Fakültesi Tıp Tarihi ve Etik Anabilim Dalı’ndaki odasında saat:10.00-12.00 yapmış olduğum görüşmeden Tuğrul M,Gökçe N; “Edirne’ye ve Halk Sağlığına Adanmış Bir Ömür” Dr.Ratip Kazancıgil, Edirne,2010,s:194-198,↩
