1925 Yılında Kırklareli’nde Bulunan Sağlık Kurum ve Kuruluşları

Nilifer Gökçe¹ Mevlut Yaprak²

“Türkiye’nin Sıhhi ve Içtimai Coğrafyası: Kırklareli Vilayeti” Adlı Esere Göre 1925 Yılında Kırklareli’nde Bulunan Sağlık Kurum ve Kuruluşları

Özet

Dr. Ahmet Hamdi tarafından kaleme alınan 1925 tarihli “Türkiye’nin Sıhhi Ve İçtimai Coğrafyası: Kırklareli Vilayeti” adlı esere göre Kırklareli il merkezinde özel idareye ait bir hastane ile biri Kırklareli Belediyesine ait toplam üç eczane mevcuttur. Hastanede bir cerrah ve bir dâhiliye uzmanı ile bir idare memuru, bir hasta bakıcı ve üç hademede çalışmaktadır. Ayrıca; Vize, Babaeski ve Pınarhisar’da birer dispanser; Lüleburgaz’da bir eczane vardır.

Anahtar kelimeler: Türkiye, Sağlık, Hastane, Kırklareli, Eczane

Health care facilities and services in Kirklareli in 1925 according to the book, “Türkiye’nin Sıhhi ve Içtimai Coğrafyası: Kirklareli Vilayeti”

Summary

According to the book “Health and Social Geography of Turkey: City of Kirklareli” written by Dr. Ahmet Hamdi in 1925, there were one private hospital and three pharmacies in Kirklareli. One of the pharmacies was belonged to Kirklareli Municipal. One surgeon, one internist, one administration officer, one nurse, and three janitors were working in the hospital. Moreover, there was one dispensary in each of Vize, Babaeski and Pinarhisar, and one pharmacy in Luleburgaz.

Keywords: Turkey, Health, Hospital, Kirklareli, Pharmacy

Giriş

Sağlık Bakanlığı, o günkü adıyla "Sıhhiye ve Muavenet-i İçtimâiye Vekâleti" 3 Mayıs 1920’de çıkarılan bir yasayla kurulmuştur. Kuruluş kadrosu, bir bakan, bir sekreter ve bir sağlık memuru olmak üzere üç kişiden ibarettir. İlk sağlık bakanı olarak Dr. Adnan Adıvar atanmıştır. Adnan Adıvar’ın 10 Mart 1921 tarihinde sağlık bakanlığından istifa edince yerine Dr. Refik Saydam getirilmiştir (1).

Bakanlık, bir durum tespiti yapmak ister, ülkenin sağlık ve sosyal, nüfus ve ekonomik durumunu tespit etme işine öncelik verir ve gerekli çalışmaları başlatır. Bu konu ile il sağlık müdürleri görevlendirilir. Müdürler, bulundukları ilin sağlık ve sosyal durumunu belirleyip bir rapor halinde Bakanlığa bildirirler. Bu raporlardan on dokuz tanesi 1922-1938 yılları arasında kitap olarak yayınlanmıştır. Sinop iline ait rapor, ilk kitaplaşan rapordur ve 1922’de basılmıştır. Bu kitap Prof. Dr. İbrahim Başağaoğlu tarafından günümüz Türkçesi’ne çevrilerek, 2002 yılında Sinop Belediyesi tarafından tekrar basılmıştır. Son kitaplaşan rapor ise Tokat iline aittir, 1938 yılında yeni Türk Harfleriyle yayınlanmıştır (1-4).

Söz konusu kitaplardan birisi de Kırklareli vilayetine ait “Türkiye’nin Sıhhi ve İçtimai Coğrafyası: Kırkkilise “Kırklareli” Vilayeti” adlı eserdir (Bak. Resim 1 ve 2). Kitap, Kırklareli ilinin o dönemdeki “Sıhhat ve Muavenet İçtimaî Müdürü” günümüzdeki adıyla Sağlık Müdürü olan Dr. Ahmed Hamdi tarafından Osmanlıca olarak hazırlanmış ve 1925 yılında İstanbul Kağıtçılık ve Matbaacılık Anonim Şirketi tarafından basılmıştır (5).

Dr. Ahmed Hamdi hakkında fazla bir bilgi yoktur. Türk Hekimleri Bibliyografyası adlı eserinde Dr. Ahmet Hamdi adlı bir hekimden kısaca söz edilmektedir. Erdem’e göre, Dr. Ahmet Hamdi, Urfa İlinin Halfeti ilçesinde doğmuş ve 1899 yılında Tıbbiyeden mezun olmuştur. Daha sonra göz hastalıkları uzmanı olan Ahmed Hamdi çeşitli yerlerde görev yapmıştır. En son olarak Kültür Direktörlüğü Sağlık İnspektörü olmuş ve 60 yaşında ölmüştür. Doğruöz’e göre Ahmet Hamdi Bey üç yıl (1924-7) Kırklareli Sağlık Müdürlüğü yapmıştır (3,4-6).

Türkiye’nin Sıhhi ve İçtimai Coğrafyası: Kırkkilise “Kırklareli” Vilayeti” adlı eser kırk beş sayfa ve altı bölümden oluşmaktadır. Kitaba ayrıca, Kırklareli ilini gösteren bir harita da eklenmiştir (Bak. Resim 3).

Kitapta; ilin nüfus profilinden, gelir durumuna, eğitim düzeyinden tarıma, sağlık kurumlarından beslenme alışkanlıklarına pek çok konuya değinilmiştir.

On üç sayfadan oluşan ve dört tablo içeren birinci bölümde vilayetin sınırları, dağları, nehirleri, madenleri, ormanları, tarım ürünleri, hayvancılığı ve idari özellikleri anlatılmıştır. Birinci tablo; tahıl üretimi, ikinci tablo büyükbaş hayvanlar, üçüncü tablo kümes hayvanları ile ilgilidir; dördüncü tabloda ise vilayete bağlı ilçelerle bunlara bağlı nahiye ve köy sayıları verilmiştir. Bu tabloya göre, o günlerde Kırklareli vilayetinin merkez ilçe ile birlikte Babaeski, Lüleburgaz, Vize, Pınarhisar ve Demirköy adlarında altı ilçesi, on altı nahiyesi ve altı yüz on bir köyü vardır.

Üç sayfa olan ikinci bölümde; yörenin iklimi nüfusu hakkında bilgiler mevcuttur. Ayrıca vilayetin nüfus dağılımını gösteren bir de tablo yer almaktadır. Bu bölüme göre o günlerde Kırklareli Vilayeti’nin toplam nüfusu 79.895 kişidir. Merkez ilçede 24.085 kişi yaşamaktadır.

On sayfadan oluşan üçüncü bölümde il nüfusu hakkında detaylı bilgiler verilmektedir. Bu bölüme göre; İl nüfusunun %97.34 ’ü İslam, %0.83 ’ü Bulgar, %1,2 ’si Musevi idi. Müslümanların ise %83.28 ’i Türk, %3,3 ’ü Arnavut, %2,1 ’i Boşnak ve %9,2 ’si Pomaklardan oluşmaktadır. Pomakların bir kısmı H.1293/M.1876/1877 yılında Babaeski’ye iskân edilen Pomaklardır. %10 oranındaki Arnavut ve Boşnaklar ise, Balkan Savaşı sırasında Rumeli’den gelenlerdir. İl sınırları içinde göçebelikle yaşayan ahali bulunmamaktadır. İl sakinlerinin dili, ufak tefek şive farklılıkları olsa da İstanbul Türkçesine yakın bir Türkçedir.

İlçelerde ve köylerde yaşayan halkın beslenme şekilleri de farklı farklıdır. Savaşlar, istilalar, göçler nedeniyle korkunç bir yiyecek sıkıntısı meydana gelmesi nedeniyle, fakir halk, ihtiyacı olan gıdayı alamadığından dolayı sağlık durumları çok düşkün bir halde bulunmaktadır.

Ayrıca bu bölümde, yöre insanlarının ahlak kuralları, dilleri, batıl inançları, gelenek ve görenekleri, günlük yaşamları, giyim kuşamları ve ilin eğitim durumu hakkında bilgiler verilmektedir.

Dördüncü Bölümde ildeki sağlık kuruluşları ve eczaneler, oteller ve diğer konaklama tesisleri, okullar, hamamlar, fabrikalar, kamu binaları, su sistemi, mezarlıklar ve mimari hakkında bilgi verilmektedir. Okulların ilçelere göre dağılımını, öğretmenlerin eğitim düzeylerini ve öğrenci sayılarını gösteren bir de tablo bulunmaktadır.

Beşinci bölümde yörede görülen hastalıklar hakkında bilgiler mevcuttur. Altıncı bölümde ise sadece 1923 yılına ait doğum ve ölüm rakamları verilmiştir. Kitabın sonunda ise bir Kırklareli haritası mevcuttur.

SAĞLIK KURUMLARI

Dördüncü bölümde yer alan bilgilere göre o günlerde Kırklareli ilinde bulunan sağlık kuruluşları şunlardır:

Hastaneler:

Kırklareli’nde hali hazırda özel idare tarafından idare edilen yirmi beş yataklı bir hastane bulunmaktadır. Kadrosu; bir cerrah, bir dâhiliye uzmanı, bir idare memuru, bir hasta bakıcı ve üç hademeden ibarettir.

Hastane ilçenin bir kilometre kadar dışında, kuzey batısında, ova kısmından kırk derecelik açı teşkil eden bir düzlük üzerinde, yüksek ve her tarafı iyi gören bir yerde kurulmuş olup, biri zemin olmak üzere üç katlı, kâgir olarak inşa edilmiştir.

Alt katı bu yıl (1925) bin lira harcanarak ikamete uygun bir hale getirilmiş olup, bir tarafı erkeklere, diğer tarafı kadınlara ait olmak üzere iki bölüme ayrılmıştır. Her bölümde, bir dahiliye, bir cerrahi ve bir bulaşıcı hastalıklar olmak üzere üçer koğuş mevcut olup, her koğuşta dörder yatak bulunmaktadır. Ameliyathanesi, gelecek yılın geliri ile tamamlanacaktır. Hastanede henüz ameliyat yapılmamaktadır.

Memleket Hastanesi adına hediye edilen mikroskop ile küçük bir laboratuar kurulmuş olup acil vakalara burada bakılmaktadır.

Eczaneler:

Vilayet merkezinde biri belediyeye ait diğerleri özel olmak üzere üç eczane mevcuttur. Eczanelerde belediyenin ihtiyaçlarını karşılamaya yeterli olacak kadar ilaç ve ecza bulunmaktadır.

Belediye Eczanesi; Eczacı Mekteb-i Âliyesi’nden mezun, altmış lira maaşlı eczacı Arif Efendi’nin yönetiminde olup, düzenli ve mükemmeldir. Reçeteleri belediyeden onaylı, fakirlere ait ilaçları, karşılıksız, hiçbir ücret almadan yaparak, verir.

Şevket Osman Eczanesi, askeri eczacı kıdemli yüzbaşılığından emekli Şevket Osman Efendinin kendi malı olup, kendi idaresindedir.

Merkez Eczanesi; Eczacı Mekteb-i Âliyesi’nden mezun, Tekirdağlı İbrahim Feridun Efendinin yönetiminde olup, kendi malıdır. Adı geçen eczacı, 1329 (M.1913-1914) yılından Kırklareli’nin geri alınışına kadar Pınarhisar Belediye Eczacılığı’nda bulunmuştur.

Lüleburgaz İlçesi’nde, Ahmet Celalettin Efendi’nin eczanesi mevcut olup, kendi malı olarak, kendi tarafından işletilmektedir.

Pınarhisar da, Eczacı Çorunzade Mustafa Arif Efendi tarafından kendi adına ve kendi malı olarak bir eczane kurulmuş ve altı ay kadar işletildikten sonra, sahibi vefat ettiğinden eczane bu gün (1925) kapalıdır.

Dispanserler:

Vize, Babaeski, Pınarhisar ilçelerinde birer dispanser bulunmaktadır. Bu üç dispanser arasında Pınarhisar Dispanseri, gerek inşaat ve gerekse müştemilat itibarıyla diğerlerinden farklıdır. Diğerleri, malzeme, sıhhi alet ve edevatları olmadığı gibi, kısmen de tamire muhtaç bir halde bulunduklarından bugün faaliyette değillerdir. Vilayet’in daha yeni, müstakil haline dönüştürülmüş olması nedeniyle dispanserlerin genel durumları layık olduğu gibi tespit edilememiştir.

Bu yıl için özel idare bütçesinden ancak 150 lira mefruşat, 90 lira tamirat, 150 lira, ilaç, 90 lira da ısınma ve aydınlanma için tahsis edilebilmiştir ki, bu miktarda ihtiyaç göre pek cüzidir. Birer hizmetli tayin ve istihdamı da bütçeye konulmuştur.

1340 (M: 1924) yılında bakanlık bütçesine bağlı olarak Lüleburgaz, Demirköy ilçelerinde beşer yataklı, birer muayene ve tedavi evi açılmıştır. Kadrosu hükümet tabibinin idaresi altında on lira maaşlı birer küçük sıhhiye memuru ve toplam yirmişer lira maaşlı birer hizmetliden ibarettir. İlaçlar ve sıhhi malzemeler özel sandıklar içinde, İstanbul Sıhhiye Müdürlüğü’nden gönderilmiştir.

Kitapta sadece Kırklareli’ndeki sivil sağlık kurumları ele alınmıştır. Buna göre, Kırklareli merkezinde 25 yataklı bir hastane, bir belediye eczanesi ve iki özel eczane bulunmaktadır. Beş ilçesinden sadece Lüleburgaz ve Pınarhisar ilçelerinde bir eczane bulunmaktadır. Pınarhisar ilçesindeki eczanede, eczacısının ölmesi nedeniyle kapatılmıştır. Babaeski, Vize, Demirköy ilçelerinde eczane yoktur. Vize, Babaeski ve Pınarhisar ilçelerinde birer dispanser bulunmaktadır. Lüleburgaz ve Demirköy’de dispanser bulunmamaktadır. Bu ilçelere Sağlık Bakanlığı tarafından birer Muayene ve Tedavi Evi açılmıştır. İlaç ve sağlık malzemelerinin İstanbul Sağlık Müdürlüğü’nden gönderilmesi, İstanbul Sağlık Müdürlüğü’nün önemini göstermektedir.

Kitapta, Askeri sağlık kuruluşlarından hiç bahsedilmemektedir. Oysa Kırklareli önemli bir askeri merkezdir. Çünkü, Yunan işgali ile birlikte kapanan Kırklareli Asker Hastanesi kitabın basımından bir yıl sonra yeniden açılabilmiştir (7-8).

Kitap, Cumhuriyetin ilk yıllarında Kırklareli’nin sıhhi coğrafyası hakkında bilgi vermesi yönünden çok önemli bir eserdir. Kırkkilise adıyla Edirne’ye bağlı bir sancak iken 1922 yılında Yunan işgalinden kurtulan Kırklareli 1 Mart 1340’ta (M:1 Mart 1924) Kırklareli adıyla il olmuştur. Kitap hazırlandığı sırada henüz çok yeni bir vilayettir. Sağlık müdürlüğü ve diğer birimler kuruluş aşamasındadır. Bu rapor zor bir geçiş döneminde kısıtlı imkânlar içinde hazırlanmış ve daha sonra da kitaplaştırılmıştır. Kitapta Kırklareli İli sadece sağlık yönünden değil, sosyal, ekonomik, kültürel yönleriyle tanıtılmaktadır.

Kaynaklar

1. Karayaman M: Türkiye’nin Sıhhî İctimâî Coğrafyası Konya Vilayeti. 1. Uluslararası Türk Tıp Tarihi Kongresi Bildiri Kitabı, c: 2, s: 1930, 2008.
2. Barlas U: Gaziantep’in Sıhhi ve İçtimai Coğrafyası. Hilmi Barlas Eğitim Vakfı Yayınları, 2010.
3. Türkan Doğruöz: Kırklareli Tarihine Işık Tutacak Bir Eser: Türkiye’nin Sıhhi-i İçtimai Coğrafyası Kırklareli Vilayeti. History Studies Volume 3 / 1, 275-84, 2011.
4. Gökçe N, Yaprak M: Türkiye’nin Sıhhi ve İçtimai Coğrafyası: Kırklareli Vilayeti Adlı Esere Göre Türkiye Cumhuriyeti’nin Kuruluş Yıllarında Kırklareli’nde Folklorik Tıp. VII. Lokman Hekim Tıp Tarihi ve Folklorik Tıp Günleri, 11-14 Mayıs 2011, Mersin, 2011.
5. Dr.Ahmet Hamdi: Türkiye’nin Sıhhi ve İçtimai Coğrafyası: Kırklareli Vilayeti. İstanbul Kâğıtçılık ve Matbaacılık Anonim Şirketi 1341 (1925).
6. Erdem F: Türk Hekimleri Bibliyografyası, İstanbul, s:248; 1948.
7. Kazancıgil R. Gökçe N. Bilar E: Edirne’nin Sağlık, Sosyal Yardım Tarihi (1361-2008), c: I, Trakya Üniversitesi Rektörlüğü Yayınları, 2009.
8. Özbay K: Türk Asker Hekimliği Tarihi ve Asker Hastaneleri III. Yörük Basımevi, s: 73-158, İstanbul, 1981.

Notlar: