Edirne Basınında 1936-1938 Yılları Arasında Trakya Bölgesine Göçler ve Göçmenlere Verilen Sağlık ve Sosyal Yardım Hizmetleri
Nilüfer GÖKÇE 1 ve Mevlüt YAPRAK 2
Özet
Edirne Basınında 1936-1938 Yılları Arasında Trakya Bölgesine Göçler ve Göçmenlere Verilen Sağlık ve Sosyal Yardım Hizmetleri
Türkiye Cumhuriyeti, 1924 Mübadelesinden (Büyük Mübadele) sonra da yurt dışından göç almaya devam etmiştir. Romanya ve Bulgaristan ile yapılan ikili anlaşmalar sayesinde çok sayıda insan kara ve deniz yoluyla bu ülkelerden Türkiye'ye gelmiştir.
1936-1938 yılları arasında kara yoluyla Bulgaristan'dan gelenler Karaağaç (Edirne) ve
Sarayburnu (İstanbul); Romanya'nın Köstence ve Bulgaristan'ın Varna ve Burgaz limanlarından deniz yoluyla gelenler ise Marmara Ereğlisi (Tekirdağ) ve Kavaklar (İstanbul)'da hazırlanan kamplara alınmışlardır. Sağlık kontrolünden geçirilen ve gerekli aşılar yapılan göçmenler üç gün karantinada tutulmuşlardır.
Göçmenler için Trakya yöresinde yeni yerleşim bölgeleri kurulmuş, yeni konutlar inşa edilmiştir. Ev, arazi ve tohumluk verilmiştir. Kızılay tarafından, göçmenler için Keşan, Çorlu ve Gelibolu'da göçmen hastaneleri kurulmuştur.
Sunulan çalışmada 1936-1938 yılları arasında gerçekleşen göçler ve sonrasında yaşananların Edirne gazetelerine yansımaları araştırılmıştır.
Anahtar Kelime: Göç, Göçmen,Türkiye, Romanya, Bulgaristan,Trakya
Summary
Immigration to Thrace Region in the Years Between 1936-1938 and Health and Social Services Provided to Immigrants
Turkish Republic continued to accept immigration after the Barter of 1924 (Grand Barter). Lots of people came to Turkey by ground and seaway transportation through bilateral aggrements made with Romania and Bulgaria.
In the years between 1936-1938,immigrants coming from Bulgaria by ground transportation were settled in camps in Karaağaç (Edirne) and Sarayburnu (İstanbul); those coming by seaway transportation from the ports of Constanta in Romaia and Varna in Bulgaria were settled in camps in Marmara Ereğlisi (Tekirdağ) and Kavaklar (İstanbul). After medical examination and vaccination immigrations were placed into quarantine.
New residental areas were established and new residences were built for immigrants in Thrace Region. House, land and seeds were given. Immigrant hospitals were built by the Kızılay (Red Crescent) in Keşan, Çorlu and Gelibolu.
In this study, reflections of the immigration in the years between 1936-1938 and subsequent incidents to local newspapers published in Edirne were investigated.
Keywords : Migration, İmmigrant Turkey, Romania, Bulgaria, Thrace
GİRİŞ
1922 Lozan antlaşmasından sonra gerçekleştirilen ve Cumhuriyet döneminin en büyük göçü olan büyük mübadele ile gelen göçmenlerin dışında Trakya bölgesi göç almaya devam etmiştir. Cumhuriyet kurulduktan sonraki yıllarda Türkiye, Batı Avrupa'dan özellikle Bulgaristan, Romanya ve Yugoslavya'dan göç almıştır. Bulgaristan ve Romanya ile yapılan anlaşmalarla göçlerin kontrollü bir şekilde gerçekleşmesi sağlanmıştır. Göçlerin masrafları Türkiye Cumhuriyeti tarafından karşılanmıştır. Programlı ve iskanlı gelişlerin yanında az da olsa serbest ve kaçak olarak gelişler de söz konusudur3.
1937 yılında Trakya bölgesine çeşitli memleketlerden gelen göçmen sayısı on dört bini bulmuştur. Trakya bölgesine en fazla Bulgaristan ve Romanya'dan göçmen gelmiştir. Elbette ki, Balkanlardan gelen göçmenlerin tamamı Trakya bölgesine yerleştirilmemiştir. Cumhuriyet'in ilk yıllarında kontrollü ve kontrolsüz göçlerle Türkiye'ye yılda ortalama Bulgaristan'dan 17.000, Romanya'dan 9.000, Yugoslavya'dan 10.000 göçmen gelmiştir.
Deniz yolu ile Romanya'nın Köstence, Bulgaristan'ın Varna ve Burgaz limanından gelen göçmenler, Tekirdağ'ın Marmara Ereğli'sine ve İstanbul'da Kavaklara çıkartılmış. Burada, göçmenlerin barınması için yerler hazırlanmış. Sağlık teşkilatı kurulmuştur.
Bulgaristan'dan, Kapıkule yolu ile gelen göçmenler ise, Edirne'ye getirilerek Karaağaç'taki göçmen misafirhanesine yerleştirilmişlerdir. Tren yolu ile İstanbul'la gidenler ise, Sarayburnu Misafirhanesinde misafir edilmişlerdir.
Genç Cumhuriyet; nüfusunun küçüklüğü ve seviyesi nedeniyle üzgündür. Nüfusunu ve insan kalitesini artırmak istemektedir. Bunun en hızlı yolu ise komşu ülkelerde özellikle Balkan ülkelerinde yaşayan Türklerin ülkeye göç etmesini sağlamaktır. Bu beklentilerle, göç almak, Cumhuriyet'in ilk yıllarında milli bir politika olmuştur. Göçleri cazip hale getirmek için ülke olanaklarının üzerinde düzenlemeler yapılmıştır. Amaç, geri dönüşlerin önlenmesi ve ülkenin Balkan ülkelerinde yaşayan Türkler için cazibe merkezi haline gelmesidir. Bu amaçla ülke olanaklarının seferber edildiğini söylemek mümkündür.
Kontrollü göçlerde sağlık hizmetleri, ilgili ülkeden yola çıkıldığı anda tren ve vapurlarda başlamış ve Türkiye'ye gelişten bir süre sonra da devam etmiştir. Normal Türk vatandaşları sağlık hizmetlerinden ücretli olarak yararlandıkları o yıllarda göçmenlere belirli bir süre ücretsiz sağlık hizmeti sunulmuştur. Kızılay tarafından göçmen hastaneleri açılmıştır.
Göçmenlerin bir an önce üretici duruma geçip, üretici olmaları için düzenlemeler yapılmış, ödenekler ayrılmıştır. Göç, muayene ve karantina dönemlerinden sonra iskan edilen göçmenlere konut, tarla, tohum, sermaye yardımları yapılmıştır.
Bu çalışmada bu göçlerin ve göçmenlere yönelik hizmetlerin 1936 - 1938 yılları arasında Edirne gazetelerine yansıması araştırılmıştır. Arşiv taramamızda o dönemde yayınlanan tüm gazetelerin tüm sayılarına ulaşmak mümkün olmamış, ulaşılabilenlerle yetinilmiştir.
Edirne Gazetelerinde Göçler ve Göçmenler (1936-8)
İlgili yıllara ait üç gazetenin; Edirne Postası (EP), Milli Gazete (MG) ve Buç'un bazı nüshalarını inceleyebildik. Bu nüshalarda gördüğümüz konumuz ile ilgili haberler şunlardır:
Milli Gazete (13.05.1935): Yurdumuza göçmen akımı başlamış 5 Mayıstan bugüne kadar Bulgaristan'ın Deliormanın Kemallar kasabası ve köylerinde 232, İsperi Köyünden 95, Niğbolu,Plevne Razgart Turnova, Ruscuk ve Kızanlık kasaba ve köylerinden 417 göçmen gelmiş. Bunların bir kısmı Lüleburgaz'a gönderilmiştir. Diğerlerinin işlemleri bitince Burgaz'a gönderilecektir. Öğrendiğimize göre Romanya göçmenlerinin Köstence'den ülkemize kadar nakil hizmetlerini ağır bulan hükümet, sınırlarımıza kadar kendi imkanları ile gelen bu yurttaşlarımızı daha ucuza yolculuk etmelerinin temini ve hususunu Trakya Umum Müfettişliğine bırakmış, bunun üzerine umum müfettişimiz Dr. Tali Öngören Deniz Ticaret Müdürlüğü ile haberleşmeye geçmiştir. Bunun üzerine göçmenler Köstence'den İstanbul'a 2.5 lira daha ucuza gelecekleri tahmin edilmektedir.
Diğer taraftan göçmenlerin sağlık durumlarına çok önem verilmektedir. Gelenlerin iyice muayene edilmeleri ve elbiselerinin dizenfekte edilmesi için gerekli her türlü hazırlıklar tamamlanmıştır. Sağlık Bakanlığı bu iş için bulaşıcı hastalıklar uzmanı Dr. Kemal'i Trakya'ya göndermiştir. Hükümet pek yakında Trakya'ya iki uzman hekim ile birlikte bir sağlık müfettişi de gönderecektir.
Milli Gazete (29.05.1935): Edirne'ye 4. ayın 25'inde 22 göçmen, 25 Nisan Perşembe günü de, Bulgaristan'ın Işıklar, Demirciler ve Duraç köylerinden 86 nüfus gelmiştir. Karaağaç göçmen evinin bir tarafına banyo dairesi yaptırılmıştır.
Milli Gazete (14.09.1935): Romanya'dan gelecek olan 35 bin göçmenin nakline başlanmış. Şimdilik haftada beş bin göçmen gelmiş. Bunlar Tekirdağ, Mürefte ve Şarköy'e yerleştirilmişlerdir. Göç edenler arasında Hıristiyan Türkler Gagavuzlar da bulunmaktadır.
Milli Gazete (2.12.1935): Kışın başlamış olmasına rağmen göçmen akımı devam etmektedir. Edirne yolu ile gelenlerin işlemleri kısa süre içinde bitirilerek iskan edildikleri yerlere gönderilecektir. Karaağaç misafirhanesinde kalan göçmenlere, Edirne Hilal-i Ahmer cemiyeti (Kızılay) tarafından ekmek, odun çamaşır dağıtılmıştır.
Milli Gazete (12.10.1935): Karaağaç göçmen evine gelen misafirler burada iki üç gün geçirdikten sonra gidecekleri yerlere gönderilmektedir.
Milli Gazete (26.6.1935): Yeni gelen göçmenler 117 nüfuslu ilçe içindeki köylere yerleştirilmiş. Burgaz'da göçmen evlerinin yapımı sürmektedir.
Edirne Postası (23.7.1935): Bulgaristan'dan gelmekte olan göçmenlerin sayısı artmış. Gelen göçmenler Kapıkule yolu ile şehrimize gelmektedirler. Bir hafta içinde on araba göçmen gelmiş. Bunlar, Bulgaristan'ın Balpınar, Eskicuma, Yenipazar, Niğbol şehir ve köy halkındandır. Beraberlerinde hayvanlarını ve tarım aletlerini de getirmişlerdir. Ayrıca tren ile geçen pazartesi üç vagon göçmen gelmiş. Bunların yardıma muhtaç olanlarına hükümetçe yardım edilmektedir.
Buç (25.11.1935) İskân işlerinin Sağlık Bakanlığı'na verilmesi üzerine incelemelerde bulunmak üzere Trakya'ya gelen Sağlık Müsteşarı Hüsameddin Bey, Edirne'ye gelmiş. Genel Müfettiş General Kazım Dirik ve Edirne Valisi Osman Şahinbaş'la görüşmüştür.
Buç (30.11.1935) Kızılay göçmenler için İstanbul'da iki aşevi ve göçmenlerin yerleştirileceği çeşitli yerlerde 5, 10 ve 15 yataklı olmak üzere toplam 100 yataklı seyyar hastane açmaya karar vermiş ve işe başlamıştır.
Buç (26.02.1936) İskân Müdürü Dr. Cevdet Bey, Edirne'ye gelerek, iskân işleri üzerinde Umumi Müfettişlik ve vilayetle görüştükten sonra Ankara'ya dönmüştür.
Buç (4.6.1936) Kızılay Merkezi Umumiyesi (Kızılay Genel Merkezi) Gelibolu'da göçmenler ve yerli halktan muhtaç olanların tedavisi için on yataklı bir hastane açmış. Hastane faaliyete geçmiştir.
Buç (11.4.1936) Şubat başından itibaren Kızılay'a devredilen Keşan Memleket hastanesinin yeni kadrosu gelmiştir. Bu kadro otuz yatak üzerinden hazırlanmıştır. Yeni kadroya bir etüv memuru bir de şoför ilave edilmiş. Hastabakıcı sayısı da artırılmıştır. Kızılay'ın hastaneye gönderdiği ambulans gelmiştir. Bundan başka, hastanenin elektrikle aydınlanması içinde bir motor ve buna ait malzeme de gönderilmiştir. Hastane'nin mevcut su tesisatı da genişletilmektedir.
Buç (4.12.1936) Sağlık Bakanlığı göçmenlerle ilgili kışlık bütün tedbirler alındı. Açıkta kimse kalmadı. Bazı muhtaç olanlara, Sağlık Bakanlığı ve Kızılay tarafından para yardımı yapıldığı gibi, diğer ihtiyaçlarının da temini için emirler verildi. İlçelere yerleştirilen zenaatkârların ihtiyacı olanlarına sermaye ve ayniyat verildi. Örneğin; balıkçılara balık oltası ve diğer malzemeler satın alınarak dağıtılmıştır.
Göçmenlerin büyükbaş hayvanları için ot ve saman alınmasına Sağlık bakanlığınca karar verildi. Böylece hayvanların kışı sağlıklı bir şekilde geçirmesi için olanak sağlandı.
Gelecek yıl en az on bin ev yapımına karar verildi.Trakyanın nafia müşavirleri, mimarları sağlık bakanlığının fen kurulu ile görüşerek, Trakya'nın ve köylünün ihtiyacına uygun ev tiplerini tespit edecek. Bu konuda çalışmalar şimdiden başlamıştır. Bakanlığın parası ve tahsilatı vardır. Şimdi yapılacak olan evler, gelmiş olanların tamamıyla iyi bir hayat ferahça yaşayabilecek kadardır.
Edirne Postası (3.3.1937) Sıhhat ve İçtimai Vekâleti Vilayete gönderdiği bir tamimde, göçmenlere hükümetçe verilen çift hayvanı, araba, pulluk gibi zirai aletlerin satılmamasını ve satın alınmamasını bildirmiştir. Göçmenlerin yerleşik duruma geçmeleri için yapılan bu yardımın, bu suretle yok olmasına şiddetle engel olunacaktır.
Edirne Postası (3.5.1937) Romanya ve Bulgaristan'dan gelecek göçmen nakliyatına dört ay devam edilmek üzere 15 Haziran'da başlanacaktır. Göçmenleri, Köstence, Burgaz ve Varna iskelelerinden hükümetin tahsis edeceği, eşya ve hayvanlarla birlikte 1500 göçmeni nakledebilecek iki vapur ile yapılacaktır. Bu yıl Trakya Bölgesine 30 binden fazla göçmen yerleştirilecektir. Bu göçmenler doğrudan doğruya Tekirdağ vilayetine bağlı Marmara Ereğlisi'ne çıkartılacaktır. Ereğli'de göçmenlerin barındırılabilmesi için şimdiden yerler hazırlanarak, sıhhi teşkilat meydana getirilecektir.
Edirne Postası (6.3.1937) Havsa nahiyesine yerleştirilen göçmenler için, bu yıl içinde yapımı kararlaştırılan 206 göçmen evinin inşaatı tamamlanmış. Göçmenler, yeni evlerine yerleştirilmiştir. Evlerin hepsi kireç ile badana yapılmıştır. Evlerin önleri meyve ve çiçek bahçeleri yapılmaktadır. Edirne Numune Fidanlığı'ndan meyve fidanı verilecektir.
Edirne Postası (19.6.1937) Edirne merkez ilçeye bağlı Lalapaşa nahiyesine geçen yıl 196 hane göçmen gelerek yerleştirilmiş. Bugün bunların tamamı yerleşik duruma geçmiştir. Göçmenler için yapılan evler tamamlanmış, hepsi kireç ile badana yapılmıştır. Nahiyenin her köyüne ecza dolabı getirtilmiş. Ağızları bileziksiz kuyu bırakılmamıştır.
Edirne Postası (3.4.1937) Sıhhat ve İçtimai Muavenet Vekaleti,Vilayet İskan müdürlüğüne gönderdiği yazıda; iskan edilmeye uygun toprak olup olmadığı, varsa, hangi ürün vermeye uygun toprak olduğu soruluyor.
Edirne Postası (20.6.1937) Vatan vapuru Köstence'den ilk parti olarak 1650 göçmen,1200 hayvan, 300 ton eşya ve muhtelif ziraat aletleri getirerek Marmara Ereğlisi'ne çıkartmıştır. Bulgaristan'ın Filibe yöresindeki Türk'lerden ibaret olan ve Edirne yolu ile karadan İstanbul'a gelen göçmenler de, Sarayburnu'ndaki misafirhanede misafir edilmektedir.
Edirne Postası (24.7.1937) Trakya bölgesine yerleştirilmek üzere Marmara Ereğlisi'ne gelen 1200 nüfuslu Romanya göçmeni, Ereğli'den tertip edildikleri yerlere sevk edilmişler. Muhacırlar, gönderildikleri yerlerde tezahurat ile karşılanarak misafir edilmişlerdir.
Edirne Postası (8.9.1937) Çeşitli memleketlerden gelen göçmenlerin sayısı 14 bini bulmuştur. Sağlık Vekaleti bu yıl gelmesi beklenen 15000 göçmen hakkında gerekli tedbiri almıştır. Yapılmakta olan 14000 göçmen evinin mevsim sonuna kadar bitirilmesini istemiştir.
1937 yılı içinde Trakya'ya 15 bin göçmen gelmiş. Bunların tamamı yerleştirilmiştir. Bunlar beraberlerinde 1969 at, 85 tay 133 merkep, 490 öküz, 777 inek, 301 buzağı, 427 manda 47 malak, 4689 koyun 541 kuzu, 160 keçi, 35 oğlak, 75 dana ile 428 tane araba getirmiştir. Bunlara Ziraat Bankası tarafından yiyecek ve tohumluk dağıtılmış. Göçmenler toprağı ekmeye başlamışlardır.
Edirne Postası (27.11.1937) Romanya'dan yapılmakta olan göçmen nakli sona ermek üzeredir. Bu günlerde Köstence'den 1800 göçmen daha gelmiştir. Bunlar Tekirdağ vilayetinin Marmara Ereğlisi' iskelesine çıkartılmışlardır. Bu muhacirlerin tamamı Trakya Bölgesine iskan olacaktır. Bu yıl gelen ve gelecek olan göçmenlerin toplamı on yedi bini bulacaktır. Gelecek yılda göçmen nakline devam edilecektir. Son kafile 230 haneden 1600 nüfustan ibaret olup, Silivri ve Çatalca civarına yerleştirilecektir.
Edirne Postası (15.12.1937) Havsa nahiyesine yerleştirilen 50 Romanyalı göçmen ailesine toprak veriliyor.
Edirne Postası (5.1.1938) 1937'de göçmen nakliyatı, Köstence'den gelmesi beklenen 1700 kişilik son kafile ile sona ermiş olacak. Son kafileyi Nazım Vapur'u getirmekte. Bu Vapur'la gelecek göçmenlerin bir kısmı İstanbul'a, diğer kısmı da Marmara Ereğlisi'ne çıkartılacaktır. İstanbul'a çıkartılacak göçmenler, Çatalca, Silivri Çorlu gibi, Trakya bölgesinin yerleşim yerlerine iskan edileceklerdir. 1938 yılı göçmen nakliyatı yaz mevsiminde başlayacaktır.
Edirne Postası (20.4.1938) Önümüzdeki yaz mevsiminde memleketimize gelecek göçmenler için hazırlıklar başlamıştır. Göçmen nakliyatına haziranda başlanacaktır. Bunlar Orta Anadolu'ya ve Trakya'ya yerleştirilecektir. Göçmen nakliyatı ve iskanı için sıhhat vekâleti bütçesine üç buçuk milyon lira ödenek konmuştur. Bu yeterli olmazsa daha da artırılacaktır.
Yeni gelecek göçmenler, Romanya ve Bulgaristan'dan deniz yolu ile anavatana nakledileceklerdir. Trakya'ya yerleştirilecekler Marmara Ereğli'sine çıkartılacaklar, oradan iskan bölgelerine yerlerine sevk edileceklerdir. Göçmen nakliyatı ile ilgilenecek memurlar yakında Romanya ve Bulgaristan'a gönderilecektir. Gelen göçmenlerden, serbest iskâna tabi olan sanatkârlar, sanatlarını icra etmek üzere istedikleri yerlere gitmelerine ve yerleşmelerine müsaade edilecektir.
Bulgaristan'ın Nevrekop halkından 120 göçmen Kapıkule sınırına gelmiş. Bunlar, hükümetin gönderdiği kamyonlarla eşyaları ile birlikte taşınarak Karaağaç'ta göçmen konuk evine misafir edilmişlerdir. Bu göçmenler iskân dairesince iskân yerlerine sevk edileceklerdir.
Edirne Postası (28.5.1938) Çanakkale'ye Romanya'nın Köstence limanından Nazım vapuru ile 1600 göçmen gelmiş. Bunlar Eceabat'a çıkartılmıştır. Gelibolu yarımadasının çeşitli köy ve kasabalarına yerleştirilmiştir.
Edirne Postası 1.6.1938) 1937 mali yılı içinde Edirne'de yapılmaya başlanan göçmen evleri teslim edilmeye başlanmıştır. 1938 yılında yeni göçmen evi yapılmayacak. Yapılmakta olanların eksikleri tamamlanacaktır. Göçmenlerin toprak tevzii işi de umumiyet itibari ile sona erdirilmiştir.
Edirne Postası (1.6.1938) Romanya'dan gelmesi beklenen ilk göçmen kafilesi Hafta içinde Köstence'den Nazım Vapuru ile İstanbul'a gelmiş. Kavaklarda sağlık kontrolünden geçirilerek aşılanmış ve eşyaları etüvden geçirilmiştir.
Bu göçmenler doğruca Çanakkale'ye gönderilerek Eceabat iskelesine çıkartılacaklar ve yörenin çeşitli yerlerine yerleştirileceklerdir. Yeni gelen bu kafile 1963 muhacirden ibaret olup, beraberlerinde, 300 at, 400 manda, inek ve öküz, 450 koyun ve keçi 100 eşek ve 300 parça zirai alet getirmiştir.
Edirne Postası (8.1.1938) 1927 yılında gelen Demirhanlı köyüne yerleştirilen göçmenlere Demirhanlı Çiftliği'nin topraklarının verilmesi kararlaştırılmış. Bunun için de bir heyet giderek inceleme yapacaktır.
Edirne Postası ( .6.1938) Romanya'dan son kafile ile gelen göçmenlerden 184 hanede 627 kişi Tekirdağ vilayetinin emrine tertip edilmiş. Bu göçmenler Çorluya bağlı Muratlı nahiyesine yerleştirilmiştir.
Edirne Postası (22.6.1938) Çorlu'da iki yeni köy kuruldu. Sıhhat ve İçtimai Vekâletinin Trakya'da yeniden kurmaya kararlaştırdığı iki göçmen köyünün temelleri merasimle atılmıştır. Yeni köyler Ulhaz Çiftliği arazisine kurulacaktır. Her iki köy, Edirne, İstanbul yoluna yüz metre uzaklıkta olacaktır. Yeni kurulacak olan köyün arazisi Ulhaz Çiftliği iskân dairesi tarafından satın alınmış olup, 68.000 dekar olan arazi, köyler halkına modern toprak mülkiyeti göz önünde tutularak tapuları ile birlikte verilecektir.
Edirne Postası (15.10.1938) Romanya'dan son gelen göçmen hanesinden 97 hane Lüleburgaz'a gönderilmiş. Bunlardan 30 hanesi Ayvalık, 9'u Sarıcalı,15 hanesi Okkalı, 15 hanesi Düğüncübaşı, 18 hanesi Çiftlikköy, 10 hanesi de Büyükkarıştıran köylerine yerleştirilmiştir.
Eski göçmen evlerine geçici olarak yerleştirilen bu soydaşlarımız, yanlarında pek çok zirai alet ve hayvan getirmiştir. Romanya'nın Sislitire kazasının Perli köyünden olup, Büyükkarıştıran kazasına yerleştirilen 63 yaşındaki Mahmutoğlu Salih, gelirken kırk yıl önce evlenirken kayınpederinin kendisine hediye ettiği 41 yaşında bir kaz'da getirmiş. Enteresan bu kaz halen dinçliğini korumakta yalnız üç yıldan beri yumurta yapamamaktadır.
Edirne Postası (19.1.1938) Keşan Kızılay Göçmen Hastanesi.1 Şubat 1936 tarihinde açılan hastane 30 yataklıdır. 2.teşrin 1936 tarihine kadar ecza, alet, personel, makine, çamaşır ve diğer idare ve yiyecek giderleri ile birlikte Kızılay Cemiyetine 23310 lira 26 kuruşa mal olmuştur. Burada 5776 göçmen hasta poliklinik, röntgen ve laboratuar tedavisi görmüştür. Yapılan masraf toplamı 30214 lira 63 kuruştur.
Dr. Cemilin çalışmaları ile mükemmel bir hale getirilmiş olup, kazanın ve havalisinin ihtiyaçlarına cevap vermeye çalışmaktadır. Hastane 30 yataklı olup, 1 Şubat 1936 yılında açılmıştır. Bu hastanede 1936 yılının on bir ayı içinde 5776 hasta poliklinik, röntgen ve laboratuar tedavisi görmüştür.
Çorlu Kızılay Göçmen Hastanesi: Mayıs 1936 tarihinde 30 yataklı bir hastane olarak açılmıştır. Hastane 30 birinci kanun 1936 tarihine kadar, ecza, alet, makine, porselen, çamaşır mobilyası ile beraber, idare ve iaşe masrafı olarak cemiyetimize 11698 lira 28 kuruşa mal olmuştur. Burada 5081 göçmen hasta poliklinik tedavisi görmüştür. Yapılan masraflar 18435 lira 27 kuruştur.
Gelibolu Kızılay Göçmen Hastanesi: 21 Mart 1936 tarihinde açılmış on yataklı bir hastanedir. 30 İkinci teşrin 1936 tarihinde kadar hastane ecza, alet, makine, porselen, çamaşır ve mobilyası ile beraber, idari ve iaşe masrafı olarak cemiyetimize 5470 lira 70 kuruşa mal olmuştur.
Bu hastanenin 1 Haziran 1937 yılında faaliyeti sona ermiş. On beş aylık çalışma süresince 1314 göçmen hastane ve poliklinik tedavisi görmüştür. Yapılan masrafların toplamı 9980 lira 58 kuruştur.
Edirne Postası (14.12.1938) Nazım vapuru ile Ereğli iskelesine 2462 göçmen gelmiş, göçmenler, konukevinde misafir edilerek yiyecekleri temin edilmiştir.
Son kafile ile Romanya'dan 245 hane 565 nüfus İpsala'ya gelmiş. Bunlar iskân yerleri olan İpriktepe, Hacıköy, Pazardere ve Sultanköy'e yerleştirilmiştir.
Göçmenler, beraberlerinde, 61 at, 65 öküz, 53 inek, 7 Buzağı, 149 koyun, 5 eşek, 85 araba, 10 pulluk, 2 tırmık ile ekin makinesi, 13536 kilogram ağırlığında ev eşyası getirmiştir.
Göçmenlere dağıtılmak üzere son dört yılda; 1280 kgr. yemeklik, 71577 kgr. tohumluk buğday alınmış. Tutarı 387357 liradır.
Edirne Postası (11.3.1939) Üç yıldan beri Kızılay'a bağlı hizmet vermekte olan Keşan Kızılay Göçmen Hastanesi'nin Haziran ayında kapanması gündeme gelmiş. Keşan'ın etrafı kalabalık köylerle çevrili olması İpsala halkının da sağlık bakımından Keşan'a bağlı olması nedeniyle bu hastanenin kapanışı pek tabii doğru olmayacaktır. Bu durumu gözden uzak tutulmayan ilgili makamlar, vilayete başvurarak hastanenin Kızılay tarafından terk edilmesi durumunda, hastanenin İl Özel İdaresine bağlanarak faaliyetine devam etmesi için önlemler alınmasını istemişlerdir. Vilayet durumu, Vilayet Umumi Meclisine bildirerek bu konuda bir karar alınmasını istemiştir.
SONUÇLAR
1. Trakya bölgesi 1930'lu yıllarda Romanya ve Bulgaristan'dan yoğun göç almıştır. Göçmenler belirli misafirhanelerde bir süre konuk edildikten sonra ilgili köy ya da kentlere yerleştirilmişlerdir.
Edirne'ye kara yolu ile gelen göçmenler Osmanlı döneminde Asker Hastanesi olarak yapılmış olan Karaağaç Misafirhanesinde konuk edinmişlerdir. Bu misafirhane, daha sonra kapatılmıştır.
Trakya'ya göçmenlerin gelmesi yeni köy ve mahallelerin oluşmasına neden olmuştur. Yeni oluşan mahallelere 'yerli halk' tarafından 'Muhacir Mahallesi' adı verilmiştir. Göçmenlerin yoğun olarak yerleştirildiği nahiyeler, daha sonra ilçe merkezine dönüşmüştür. Örneğin Edirne'nin Havsa ve Tekirdağ'ın Muratlı nahiyesi daha sonra ilçe merkezi haline gelmiştir.
2. Göçmenlere dönemin olanaklarının üzerinde sağlık hizmeti verildiğini söylemek mümkündür. Sağlık hizmetlerine henüz Türkiye'ye gelmek üzere binmiş oldukları vapurda başlanmış, daha sonra da devam edilmiştir.
1937 yılında 22 yaşında iken Romanya'nın Maçın kazısından Türkiye'ye göç etmiş olan, bugün 90 yaşında bulunan Şükriye Özatalı, yaptığımız özel görüşmede bize göç süreci ve verilen sağlık hizmetleri ile ilgili şunları anlatmıştır:
"Eşim ayakkabıcı idi. Biz daha çok Türkiye'de geçimimizi sağlayacak ayakkabı yapımında kullanılan makineyle diğer alet ve edevatı aldık. Arabalara binip, Köstence Limanına geldik. Geldiğimizde bizi Nazım adı verilmiş olan vapur bekliyordu. Bizi hemen vapura almaya başladılar. Vapur üç katlı idi. En alt kata atları ve göçmenlerin yanlarında getirdikleri diğer hayvanları ve arabaları koydular. Orta kata bizler yerleştik. Üst katta, vapurda doğum yapacak olan kadınlar için özel yerler yapılmıştı. Ayrıca gemide hastalananlar içinde ayrı yerler ayrılmış. Bu arada gemide doğum yapanlar oldu. Bunları bu özel yerlerde yatırdılar. Geminin özel doktoru, hemşiresi, ebesi vardı. Herhangi bir şey olduğunda bunlar müdahale ediyordu. Gemide doğum yapan kadınlar, temiz çarşaflar serilmiş, özel olarak hazırlanmış yataklarda yatırıldılar. Bizler de gidip, bu bebekleri gördük. Erkek çocuklara vapurun adı verildi. Vapurun özel aşçısı vardı. Atatürk vapurda bizler için özel yemekler çıkarttı. Yemeklerin hepsi çok güzeldi. Vapurda bizleri çok güzel misafir ettiler.
Vapur yolculuğundan sonra bizi önce Kavaklara çıkarttılar. Özel banyolar hazırlanmış, büyük sofralar kurulmuştu. Çok uzun masalar kurulmuş üzerlerine beyaz örtüler örtülmüştü. Bizlere önce banyo yaptırıldı. Banyosunu yapanlar, kurulan sofralarda yemeklerini yiyorlardı. Daha sonra bizleri tekrar gemiye bindirip, Marmara Ereğlisi'ne getirdiler. Burada bizler için özel çadırlar kurulmuştu. Çadırların etrafları zincirlerle çevrilmiş. Kimseyi içeri almıyorlardı. Kayıt yaptıktan sonra, her aileye bir çadır verdiler. Göğsümüzden bize aşı yaptılar. Burada da yine bizler için özel yemekler hazırlanmıştı. Burada çok kalmadık. Üç dört gün gibi kısa bir süre sonra trenlere bindirip, bizi kalacağımız yerlere gönderdiler. Biz Babaeski'ye geldik. Köylere de gidenler oldu. Burada da bize gereken yardımlar yapıldı. Önce iki aileye bir ev verdiler. Evler iki oda bir salondan ibaretti. Evin bir odasında bir aile diğerinde başka bir aile kalıyordu. Mutfakları banyoları yoktu. Göçmen evleri yapılana kadar böyle idare ettik. Biz kayınvalidemlerle birlikte olduğumuz için iki aile sayılıyorduk. O yüzden bize tek bir ev verdiler. Bu arada Bulgaristan'dan kaçak gelenler de oldu. Onlar kendileri evlere yerleşmeye kalktılarsa da yerleştikleri evlerden çıkartıldılar. Daha sonra onlara da Atatürk ev verdi"
3. Haberlerden, göçmenler için Kızılay tarafından özel göçmen hastanelerinin kurulduğu anlaşılmaktadır. Bu hastanelerin her biri ayrı ayrı araştırılabilecek konulardır. Edirne basınına yansıdığı kadarıyla, zamanla, bu hastanelerin bazılarının bir başka yere taşındığını, bazılarının kapanmış, bazıları devlet hastanesine dönüştüğünü söylemek mümkündür. Örneğin Keşan Kızılay Göçmen Hastanesi'nin çalışmaları 1939 yılına kadar sürmüş daha sonra özel idareye devredilmiştir. Bu hastanelerde yöre halkına da hizmet verilmiştir.
4. Gelen göçmenlerin bir an önce yerleşik duruma geçmeleri için gereken her türlü olanak sağlanmıştır. Gazetelere yansıyan yardımlar genellikle tarımla uğraşanlara yönelik tarla ve tohum yardımlarıdır. Göçmenlere iş kurmaları için sermaye yardımı yapıldığı da bilinmektedir. Gazetelerde gelen göçmenlerin meslekleri ile ilgili bilgiler yer almamaktadır. Şüphesiz ki gelenler arasında değişik mesleklerden insanlar bulunmaktadır.
"Bulgaristan'da hekim olarak çalışan, Edirne'ye geldikten sonra muayenehane açan Dr. Zaliha İbzal ve eşi Dr. Basri İbzal, Edirne, Kaleiçi Maarif Caddesi 146 numarada hasta muayene etmekte" olduklarını 12.2.1936 tarihli Buç gazetesinden öğrenmekteyiz_._
5. Hıristiyan Gagavuz Türklerinin göçlerinin sağlanması ilginçtir.
6. Dönemin tüm gazete ve dergilerinin tüm sayılarına ulaşılamamıştır.
Kaynaklar:
- Milli Gazete, Buç ve Edirne Postası adlı gazetelerin 1935-1938 yıllarına ait sayıları.
- Ağanoğlu Y: Osmanlı'dan Cumhuriyet'e Balkanların Makus Talihi: Göç. Kum Saati Yayınları, 2001.
- Özatalı Ş: Özel Görüşme. 11.07.2007.
Referanslar:
- T.Ü.Tıp Fak. Deontoloji ve Tıp Tarihi Anabilim Dalı/EDİRNE-2008
- T.Ü. Tıp Fak. Fizyoloji Anabilim Dalı
- Ağanoğlu H.Y.; Osmanlı'dan Cumhuriyet'e Balkanlar'ın Makûs Tarihi Göç, 3. bsk., Kum Saati Tarih Dizisi , İstanbul, 2001,s:276
