Edirne Sultan II. Bayezid Dârüşşifası ve Grafitiler
Nilüfer Gökçe1 - Neriman Köylüoğlu2
Edirne’nin Yeni İmaret semtinde, Tunca nehri kenarında Sultan II. Bayezid tarafından yaptırılan Edirne Sultan II. Bayezid Dârüşşifası, 1484 yılında hizmete açıldığında günümüz hastaneleri gibi çok yönlü hizmet veren bir hastaneydi.
19. yüzyıla gelindiğinde, yeni hastanelerin açılmasıyla birlikte, eski önemini kaybetmiş ve yalnızca akıl ve ruh hastalarına hizmet verir hale gelmiştir.
Darüşşifa, birçok kez onarımdan geçmiş, Cumhuriyet döneminde de onarım çalışmaları devam etmiştir. Boş kalan bina, çeşitli amaçlarla kullanılmıştır.
14 Eylül 1984 tarihinde Vakıflar Genel Müdürlüğü ile Trakya Üniversitesi arasında imzalanan bir protokolle darüşşifa, Trakya Üniversitesi’ne devredilmiştir.
Burada öncelikle T.Ü. Edirne Meslek Yüksekokulu’nun Restorasyon Bölümü eğitime başlamıştır. 1993–1994 öğretim yılında okul buradan taşınınca, boş kalan darüşşifa binalarında Sağlık Müzesi kurulmuş ve 23 Nisan 1997 tarihinde düzenlenen bir törenle hizmete açılmıştır.
Grafitiler
1983–1984 öğretim yılında darüşşifada öğretime başlayan T.Ü. Edirne Meslek Yüksekokulu’nun Restorasyon ve Duvar Süsleme bölümü hoca ve öğrencileri, burada uygulama yaparak darüşşifanın restorasyonuna fiilen katılmışlardır.3
Bu çalışmalar sırasında, darüşşifada birinci avludan ikinci avluya geçişte, “sahanlık” adı verilen eşikte yer alan iki odanın, birinci ve ikinci avluya bakan duvarlarında, sivri uçla çizilmiş duvar resimleri olan “grafitiler” bulunmuştur.
Bu çalışmalara bizzat katılan Uzm. Neriman Köylüoğlu’ndan öğrendiğimize göre, grafitilerin yanlarında tarih ve imza olmadığı için ne zaman ve kimler tarafından yapıldığı bilinmemektedir. Geçen zaman ve hava şartlarının etkisiyle üzerlerinde “poyra tabakası”4 oluşmuştur. Bu tabaka raspa5 edildiğinde grafitiler ortaya çıkmıştır.
Sivri uçlu bir cisimle çizilmiş olan bu grafitilerde; kale, çeşitli gemiler, hayvan ve kuş figürleri ile okunamayan Arap harfleri ile yazılmış yazılar yer almaktadır.
Grafitilerde yer alan kale tasviri, Edirne Kalesi’ne çok benzemektedir. Tasvirde dört kule ve aralarında burçlar vardır. Cepheden çizilen resimde kuleler dikdörtgen şekilli olup, tepelerinde konik külâhlar bulunmaktadır. Kalenin yanında başı kesik bir hayvan ve silik gemi tasvirleri de vardır.
Kalenin sağ tarafında, savaş gemilerinden iki direkli kadırga ve kalyon, önünde ise çeşitli yelkenler çizilmiştir (Bakınız: Resim 2-3). Gemiler incelendiğinde, bunların Osmanlı döneminde kullanılan savaş gemileri olduğu görülmüştür. Bu çizimleri yapan kişinin gemi teknelerinden iyi anladığı ve muhtemelen bir savaşa şahit olduğu düşünülmektedir.
İkinci avlunun sol tarafındaki duvarda bulunan grafitide ise, yedi geyik, dört kuş ve dokuz yelkenli gemi bulunmaktadır. Geyiklerin bir kısmının ağzında ot tutamı vardır; bazıları iri boynuzlu ve büyükken, bazıları daha küçüktür.
Birinci avlunun sağındaki duvarda, dört köşeli bir kartuş içinde okunamayan bir yazı frizi, yanında ise gövdesine göre büyük gagalı, ağzında bir şey tutan leylek figürü, ayrıca yılana benzer hayvan ve gemi resimleri de bulunmaktadır.
Sonuç
Grafitilerin, Edirne Sultan II. Bayezid Darüşşifası’nın aktif olarak hizmet verdiği 17. ve 18. yüzyıllarda burada yatan hastalar tarafından yapıldığı tahmin edilmektedir. (19. yüzyılda darüşşifa eski işlevini kaybetmiştir.)
Grafitiler bugün hâlâ duvarlarda mevcuttur. Bazıları silik olduğu için ancak dikkatli bakılınca fark edilmektedir. Aradan geçen zaman ve hava şartları bunlara da zarar vermiştir.
Kaynaklar
- Gökçe N., “19.Yüzyılın Sonlarında Edirne Sultan II. Bayezid Darüşşifası’nın Durumu” Türkiye Klinikleri Tıp Etiği- Hukuku-Tarihi-2002, sayı:10, s:26-33
- Kazancıgil R.; Edirne Sultan II. Bayezid Külliyesi, Trakya Üniversitesi Rektörlüğü Yayınları No:7, Edirne,1997, s:70
- Canlı Kaynak: Müzeci ve Sanat Tarihi Uzm. Neriman Köylüoğlu (10 Nisan 2004 ve 15 Ekim 2024 tarihinde evinde yapılan görüşmeler)
- Gökçe N, Köylüoğlu N; "Edirne Sultan II. Bayezid Darüşşifası'nın Trakya Üniversitesine Devredilmeden Önceki Durumu ve Üniversiteye Devri", Amasya Uluslararası Anadolu-Türk Darüşşifaları ve Sabuncuoğlu Kongresi, (Bildiri Kitabı), Ankara-2018, s:71-79
- Fotoğraflar; Prof. Dr. H.Murat Tuğrul
Notlar
- T.Ü. Tıp Fakültesi Deontoloji ve Tıp Tarihi Anabilim Dalı, Emekli Öğretim Görevlisi↩
- Müzeci ve T.Ü. Edebiyat Fakültesi Sanat Tarihi Anabilim Dalı, Emekli Öğretim Görevlisi↩
- Grafiti : Çoğunlukla kamusal bir alanda yer alan bir duvar ya da yüzeye çizilmiş, kazınmış veya püskürtülmüş yazı ve çizimlerdir.↩
- Poyra tabakası: Duvarlara yapılan sıva üzerine zamanla üst üste yeni sıvaların yapılması ile oluşan sıva tabakası.↩
- Raspa: Tarihi bir yapının herhangi bir yüzeyinde yer alan sıva, boya gibi tabakaların uygun yöntemle yüzeyden alınmasıdır. Raspa etmek: Sıvayı kazımak.↩
