Köy çocukları için yaz kampları: Azat obaları

Özet

Köy çocukları için yaz kampları: Azat obaları

Azat obaları projesi Trakya’nın Beş Yıllık Köy Kalkınma Programında yer almıştır. Kazım Dirik’in Trakya umum müfettişliği döneminde Trakya’da on beş kamp açılmıştır. 1938 yılında bu kamplara 800 çocuk katılmıştır.

Kampların yönetimi Milli Eğitim Müdürlüğü, Belediye ve Cumhuriyet Halk Partisi’nden birer temsilci, ilgili köy muhtarı ve bir doktordan oluşmaktaydı.

Bu kampların amacı hasta ve zayıf köy çocuklarını iyileştirmek ve güçlendirmekti.

Önceleri hasta çocuklar köylerden zorla toplanarak kampa alınıyordu. Daha sonraları köylüler çocuklarını kamplara gönüllü olarak göndermeye başladılar.

Ufuktaki 2. Dünya Savaşı ve ekonomik zorluklar nedeniyle bu kamplar uzun ömürlü olmamıştır.

Anahtar Kelime: Çocuk, Kazım Dirik, Sağlık, Kamp

Summary

Camps for rural children: Azat obaları

Azat Obaları (summer camps for rural children) were planned in Trakya’s Rural Development Program for Five-year in 1936. In the period of Kazım Dirik’s general inspectorship, fifteen children camps were opened in Trakya. Eight hundred children participated to these camps in 1938.

The camp management comprised of five members, one from local directorate of national education, one from municipality and one from Cumhuriyet Halk Partisi (Republican People’s Party), together with a village reeve and a doctor.

The main purpose was to give health service and personal care in order to heal and improve the health and general condition of sick and weak children.

In the beginning, only sick children collected forcibly from villages. Later, peasants parents volunteered to send their children to these camps.

These camps did not last for long periods because of the world war possibility and some economical difficulties.

Keywords: Children, KazimDirik, Health, Camping

GİRİŞ

1933’de Kazım Dirik, İzmir Valiliği sırasında Almanya’da "Kinderheim" örgütlerine benzeyen, çocuklar için yaz kampları kurmuştur.

İzmir’in on beş farklı merkezinde açılmış olan bu kamplar, çamlık, suyu, havası iyi, ormanlık ve plaja yakın yerlerde kurulmuşlardır. Hasta ve bakımsız fakir köy çocukları için açılmış olan bu kamplara, köylüler "Sağlık Yurdu" adını vermişlerdir.

Yoksul, yeterince beslenemeyen, hasta, sıtmalı zayıf olan çocuklar köylerden aldırılarak, doktor muayenesinden geçildikten sonra bu yurtlara gönderilmişlerdir. Bu yurtların bazılarında düzenli duş tesisatı da bulunmaktadır². Çocukların yiyecekleri etraftaki köylüler tarafından karşılanmış, fırsat buldukça köylüler, kamplara gelerek çocuklarla da ilgilenmişlerdir³.

1935 yılında Trakya Umumi Müfettişi olarak atanan Kazım Dirik, İzmir’de kurmuş olduğu "Sağlık Yurtları"nın bir benzerini Trakya’da açmak için çalışmalar başlatmıştır.

Trakya Umumi Müfettişi olarak hazırlamış olduğu 1936-1941 yıllarını kapsayan "Trakya’nın Beş Yıllık Köy Kalkınma Programın" da sağlık işleri arasında "Azat Obaları" adıyla sağlık yurtları da yer alır.

1936’da uygulanmaya başlayan bu programın, sağlık işleri bölümünün altıncı maddesi; "yorgun, cılız, sinirli, düşkün ve en çoğu sıtmalı ova köy çocuklarını korumak, güçlerini arttırmak, kurtarmak için bölge vilayetlerinde 15 yerde açılacaktır. Bu iş, Umum Müfettişlikten verilen emirlere göre, Haziran ve Temmuz aylarında yapılacaktır" denilmektedir. Bunu takip eden yıllarda ise, "Azat Obalarını" her yıl yapılacak işlerden olduğu ve eksikliklerin tamamlanacağı belirtilmektedir⁴.

Daha sağlıklı bir genç nesil yetiştirmek amacıyla Trakya Umum Müfettişliği tarafından başlatılan bu çalışma, yerel basında da yankı bulur.

Kemal Batu, Altı Ok dergisinde yayınlanan " Köy Davası ve Trakya" adlı yazısında;

"Trakya’nın yarınki nesilleri için kurtarıcı olan köy büroları kurulmuş, bu bürolar Edirne santralı (merkezi) tarafından verilen yönerge (direktif) ile yönetilecektir. Ege bölgesinde 16 yerde kurulmuş olan zayıflar koruyucu sağlık yuvaları, Trakya’da 20 yerde kurulacaktır. Buraları çamlık, gölgeli güzel ağaçların ortasında, temiz hava ve suların tatlı şarkılar söylediği yerlerde kurulacaktır. Bu temiz, hayal kurtarıcı bir hakikat olacak, hasta köylü gençliği ve yorulan cumhuriyet öğretmeni buralarda yeni hamle ve enerji kazanarak sapanına ve mektebine dönecektir. Trakya’da yeni bir hayat doğacaktır.

Köylü ve öğretmen buralarda sağlığını kazanacaktır ⁵." Diyerek, buralardan sadece çocukların değil öğretmenlerin de yararlanacağını ve böylece daha faydalı olabilecekleri belirtmektedir.

8 Nisan 1936 tarihli Buç gazetesinde ise, "Azat Obalarının açılması için hazırlıkların şimdiden başlamış olduğunu, bu kampların öğretmen ve doktorların idaresine verileceğini, kampların 15 Haziran’da başlayacağı, çocuk yurtlarına Trakya illerinin il genel meclisleri kendi bütçelerinden yardım edecekleri gibi, büyük köylerde para ve ayniyat olarak yardımda bulunacağını⁶" yazarak,halkı bilgilendirdiği gibi, bir taraftan da bu yurtlara gönderilmesini özendirilmektedir.

Azat Obalarının açılması için uygun yerler:

Edirne’de Karaağaç, Kırklareli’nde Demirköy, Sergen, Hediye, Elmacık ve Hoşça köylerinde, Çanakkale merkez, Gelibolu, Biga, Labseki, Bayramiç ilçelerinde, Tekirdağ’da Sütlüce ve Velimeşe köyleri ile, Malkara, Şarköy ve Hayrabolu ilçeleridir.

1938 yılında bunlara ek olarak, Edirne –Keşan, Tekirdağ; Barbaros, Saray ve Ereğli’de de Azat Obası açılmıştır.

Oba sayıları ile ilgili olarak, 22 Mart 1937 tarihli Cumhuriyet gazetesinde "1937 yılında dört oba daha açılarak, obaların sayısı yirmiye çıkartılarak, böylece 700 çocuğun daha sağlığının düzelmesi sağlanmış olacaktır⁷" denilmektedir. Bu da bize 1936 yılında açılan oba sayısının 16 olduğunu göstermektedir.

Bu obalara seçilen çocuklar, hükümet doktoru tarafından muayeneden geçirilerek, boyun bezelerinde şişlik, sıtma gibi kansızlığa neden olacak hastalıklar sonucunda kansız ve zayıf kalmış çocuklar ayrılmışlardır. Bunlar arasında göğüs hastalığı olanların bulunmamasına dikkat edilmiştir. Çocukların yaşlarının yakın olmasına da dikkat edilmiştir. Öğretmenlerin de zayıf ve yorgun olanları tercih edilmiştir. Her obaya bir aşçı ile birde hasta bakıcı verilmiştir. Vilayet bütçesinden de obalara 500 lira ayrılmıştır⁸.

Tekirdağ’ın Çorlu ilçesine bağlı, bağlık, bahçelik, en büyük köylerinden biri olan Velimeşe’de açılan obaya Kazım Dirik’in adı verilerek "Dirik Azat Obası" denilmiştir.

Obaya alınacak çocuklar, hükümet doktorları tarafından köy, köy dolaşarak, en çok bakıma muhtaç olanlardan seçilmiştir. Oba’da çocuk sayısı 35 olup, iki öğretmen, iki hizmetli ve bir aşçı görev yapmaktadır.

İki buçuk ay açık kalan obadaki çocukların sağlıkları, hükümet doktoru tarafından sık sık kontrol edilmektedir⁹. Köylerden seçilen bu çocuklar, kendilerine gösterilen itina sayesinde sağlık ve neşeli duruma gelmişlerdir¹⁰.

1937 yılında Kırklareli Sergen Azat Obası’na alınan 86 çocuğun, hükümet doktoru tarafından yapılan sağlık muayenesinde 20 çocuğun sıtmalı, 4 çocuğunda başında yaralar olduğu, diğerlerinin ise, genellikle zayıf, uyuşuk oldukları görülmüştür.

Obada uygulanan tedavi ve itinalı bakım sonucunda on beş gün içinde sıtmalı çocukların sayısı 3’e düşmüştür. Başları yaralı çocukların yaraları ise, yapılan tedavi sonucunda bir ay içersinde yaraları düzelmiş olduğu görülmüştür¹¹.

Çocuk Sayıları:

Edirne’de sadece Karaağaç’ta oba açılacağından buradan yararlanacak çocuk sayısının 150’nin altında olmamasına, diğer illerdeki obaların mevcudunun da 300’den az olmamasına dikkat edilmiş ise de bu sayı değişmiştir.

Edirne-Karaağaç Azat Obası

Örneğin, Edirne, Karaağaç Azat Obası’nın 1938 yılındaki mevcudu 30, Edirne Keşan Azat Obası’nın ise 25’dir. 1938 yılında çocuk sayısı en fazla olan 86 mevcudu ile Kırklareli-Sergen ve 60’mevcudu ile Tekirdağ-Saray’dır.

1936’ da açılan obalardan, beş yüzden fazla köy çocuğu faydalanmıştır¹².

1937’de Mürefte’de ikinci bir oba daha açılmıştır. Tekirdağ’da bulunan altı azat obasından 1937 yılında 300’e yakın çocuk faydalanmıştır¹³.

Velimeşe Azad Obası Çocukları

1938 yılında 16 yaşına basmış 800 çocuk Azat Obalardan faydalanmıştır. İlk yıllarda köylerden zorla toplanan zayıf ve hastalıklı çocuklar, daha sonra köylüler tarafından kendi istekleriyle verilmeye başlanmıştır.

Gramafon ve birkaç yerde de radyo bulunan obalar, öğretmenler tarafından idare edilmektedir¹⁴.

Azat Obalarında Uygulanan Program¹⁵

İlkokulların tatil dönemi içersinde hizmet veren bu obalar için hazırlanan bu program, öğretmenler tarafından dikkatle uygulanmıştır.

1. Bir Çocuğa Kahvaltı da Verilen Besin Miktarları

• Bal, pekmez 40 gram Şeker 25 gram
• Peynir 35 gram Çay 2 gram
• Zeytin tanesi 80 gram Şeker 15 gram
• Süt 240 gram
• Eğer kahvaltıda çorba verilecekse, çorbanın içinde 30 gram pirinç

ve yeterli tuz olacaktı ve çorba, et suyuyla yapılacaktı.

2. Bir Çocuğun Öğle ve Akşam Yemekleri

• Etli Sebzeler (öğle ve akşam iki kez) Zeytinyağlı Yemekler
• Et 250 gram, Zeytinyağı 40 gram
• Yaş sebze 350 gram
• Kuru sebze 150 gram
• Pilav: pirinç veya bulgur 100 gram, sadeyağ 50 gram.
• Tuz ve soğan 20’şer gramdır ve o günkü yemeklerin hepsi içindir.
• Taze meyve: 350 gram
• Hoşaflık: Kuru meyve 50 gram, yaş meyve 150 gram, şeker 60 gram
• Ekmek: Kahvaltılarda 100’er gram, yemeklerde 200’er gram.

SONUÇ:

Azat Obalarında kalan çocuklar, temizlik, kendi işlerini görebilme, yemek yeme, çatal bıçak kullanma,boş zamanlarını değerlendirme,ortak iş yapabilme, birlikte yaşama, birlikte eğlenme alışkanlıkları,arkadaşlık sevgisi kazanmışlardır. Hükümet doktorunun devamlı kontrolleri sayesinde sağlıklarına kavuşan çocuklar, obadan kilo alarak ayrılmışlardır.

Azat Obaları, her ne kadar 1936-1941 yıllarını kapsayan "Trakya’nın Beş Yıllık Köy Kalkınma Programı" çerçevesinde açılmış ise de elimizde bulunan belgelere göre, Azat Obalarının açılmış olduğu en son tarih 1938’dir.

"Trakya’nın Beş Yıllık Köy Kalkınma Programı"nda yer almasına rağmen 1939 ve bunu takip eden 1940’lı yıllarda yeni Azat Obalarının açılmasına dair bir bilgiye rastlamadık. İkinci Dünya Savaşının başlaması, bu obaların da faaliyetlerinin durdurulmasına neden olduğunu söyleyebiliriz.

Kaynaklar

1. Buç,8 Nisan 1936,s:2
2. Burgaç M. " Cumhuriyet Döneminde Trakya’da Örnek Bir Sağlık Kampı Uygulaması: Azat Obaları" www.atam.com.tr Erişim12.04.2013
3. Cumhuriyet,19 Temmuz 1935,s:6
4. Cumhuriyet, 23 Haziran 1936,s:7
5. Cumhuriyet, 22 Mart 1937,s:3
6. Cumhuriyet,12 Temmuz 1937,s:4
7. Çavuşoğlu T., Galata Çocukları Kurtarma Yurdu (1933-1938) turgaycavusoglu.com. Erişim 14 Mart 2013
8. Dirik DK.; Atatürk’ün İzinde Vali Paşa Kâzım Dirik, Bandırma Vapurundan Halkın Kalbine, Gürer Yayınları,2008,s321-323
9. Edirne Postası, 19.6.1937,s:1
10. Edirne Postası 24.7.1947, S:1
11. Kazancıgil R.,Gökçe N., Bilar E., Edirne’nin Sağlık ve Sosyal yardım Tarihi (1361-2008) C:II,Trakya Üniversitesi Rektörlüğü Yayınları, İstanbul,2009,s:45-48
12. Kemal Batu, "Köy Davası ve Trakya", Altıok, Sayı:25, Şubat,1936, s:27

Notlar

1. Trakya Üniversitesi Tıp Fakültesi Tıp Tarihi ve Etik Anabilim Dalı Emekli Öğretim Üyesi /Edirne
2. Dirik DK.; Atatürk’ün İzinde Vali Paşa Kâzım Dirik, Bandırma Vapurundan Halkın Kalbine, Gürer yayınları,2008,s321-323
3. Cumhuriyet 19 Temmuz 1935,s:6
4. Kazancıgil R.,Gökçe N., Bilar E., Edirne’nin Sağlık ve Sosyal yardım Tarihi (1361-2008) C:II,Trakya Üniversitesi Rektörlüğü yayınları, İstanbul,2009,s:45-46
5. Kemal Batu, "Köy Davası ve Trakya", Altıok, Sayı:25, Şubat,1936, s:27
6. Buç,8 Nisan 1936,s:2
7. Cumhuriyet, 22 Mart 1937,s:3
8. Burgaç M. "Cumhuriyet Döneminde Trakya’da Örnek Bir Sağlık Kampı Uygulaması: Azat Obaları" www.atam.com.tr Erişim 12.04.2013
9. Cumhuriyet, 23 Haziran 1936,s:7
10. Cumhuriyet,12 Temmuz 1937,s:4
11. Burgaç M. "Cumhuriyet Döneminde Trakya’da Örnek Bir Sağlık Kampı Uygulaması: Azat Obaları" www.atam.com.tr Erişim 12.04.2013
12. Edirne Postası, 19.6.1937,s:1
13. Cumhuriyet,12 Temmuz 1937,s:4
14. Kazancıgil R.,Gökçe N., Bilar E., Edirne’nin Sağlık ve Sosyal yardım Tarihi (1361-2008) C:II,Trakya Üniversitesi Rektörlüğü yayınları, İstanbul,2009,s:48
15. Burgaç M. "Cumhuriyet Döneminde Trakya’da Örnek Bir Sağlık Kampı Uygulaması: Azat Obaları" www.atam.com.tr Erişim 12.04.2013