Tarihi Edirne Evlerinde Ocak

Eski Türk Evlerinde ¹ bugünkü modern ısıtma sistemleri olmadığı için odun yakarak ısınmak yaygındı.

Bu evlerde, odun yakabilmek için başlangıçta odalara basit ocaklar eklenerek dumanın dışarı çıkması için bacalar yapılmıştır.

Zamanla ekonomik koşullar ve zevkler değiştiğinde, ocaklar daha güzel, farklı şekillere bürünmüş ve her yüzyılda yeni bir şekle girmiştir.

Eski Türk Evlerinin en belirgin özelliklerinden olan bu ocakların yerini günümüzde şömineler almıştır.

Ocaklar, ²kâgir binalarda çoğunlukla taş, tuğla ya da ³kerpiç kullanılarak, ahşap binalarda ise tuğladan yapılmışlardır.

Evlerin kuzeye bakan yüzlerinde yani, yaz ve kış az güneş alan kısmında, bu ocaklara daha çok önem verilmiştir. Güney taraflarında bunlardan daha az görülmüştür.

Edirne’de Ocaklı Bir Ev

Edirne evlerinin bacaları ekseriya (çoğunlukla) künkten⁴ yapılmıştır. Künklerin eklem yerleri aşağıdaki Resim-1’de görülmektedir. Özellikle bacanın kaidesinde ⁵ birçok delikler vardır. Bu deliklerle hava akımı kuvvetli olmaktadır.

Kâgir yapıdaki ocakların bacaları genellikle bir sıra tuğla ve bir sıra taştan oluşur. Taş olanları istalaktitlidir (zamanla oluşan damlacıklı izler görülebilir). Ahşap ocaklarda ise baca doğrudan bir direğe dayanır.

Odalarda, pencere aralarında ocaklar çok az görülür. Çoğunlukla yan taraftadır. Yan taraflarında dolap bulunabilirken güneyinde ise genellikle pencere vardır.

Pencerelerle aralarında bazı yerlerde çubuk⁶ konmak için uzun ve açık bölmeler vardır. Bu tarz, Topkapı Sarayı harem kısmında şehzade dairesinde ve ocaklı sofada görülür.

Anadolu’da da ocaklı odalarda en şerefli yer, ocağın sağ ve solundaki sedirlerdir⁷.

Ocaklarda; odunun yakıldığı kısma ateşlik adı verilmektedir (Bak: Resim2- No:7). Ateşliklerin yerden 25-30 santim yüksekte yapılması Edirne’de umumi bir kaide olarak uygulanmıştır.

Dumanlık denen baca başlangıcı önünde, kıvrımlı, dik konulmuş bir külah şeklinde yaşmak denilen bir siper bulunmaktadır (Bak. Resim2- No:2). Davlumbaz buna bağlanır (Bak. Resim2- No:3)

Ocakların yüzeyleri çinilerle kaplanmıştır. Edirne ve İstanbul saraylarında örnekleri çoktur.

Edirne’dekilerinde koltuk taşları “maşalık” (Bak. Resim2- No:5-6) denilen mermerden yapılmış iki siper vardır.

Resim2- No:1 ile duvar içinden geçen baca, Resim2- No:4 ile de evin duvarı gösterilmiştir. Ocaklar, alçak tavanlı köy evlerinde yaşmaksız ve sadece dumanlıklı basit şekilde yapılmışlardır⁸.

Notlar